Taalonderwijs niet op orde

De dyslexie-industrie                

Dat het niet goed zit met het taalonderwijs blijkt ook uit het gegeven dat er veel te veel dyslexieverklaringen[7] worden afgegeven in Nederland. Op grond van onderzoek zou dyslexie bij nog geen 4% van de leerlingen voorkomen, in 2015 kreeg echter ruim 10% van alle leerlingen op de basisschool een dyslexieverklaring. Bij het merendeel (80%) van deze leerlingen wordt Ernstige Enkelvoudige Dyslexie (EED) geconstateerd, bij deze diagnose (bij jongeren onder de dertien jaar) wordt de behandeling vergoed door de gemeente.

Opvallend daarbij is ook dat dyslexie nu een probleem van de middenklasse is, bijna alle leerlingen met een dyslexieverklaring hebben middelbaar of hoger opgeleide ouders. Laagopgeleide ouders en/of ouders met een migratieachtergrond zijn sterk ondervertegenwoordigd; wanneer de toegankelijkheid gelijker zou worden is het aannemelijk dat het percentage leerlingen dat een dyslexieverklaring krijgt nog veel hoger zal uitpakken.

Kijk je naar de schoolloopbaan na de basisschool dan neemt het aantal dyslexieverklaringen opnieuw sterk toe: van ruim 10% in het basisonderwijs naar 12% in de eerste klas van het voortgezet onderwijs en naar 14% van alle leerlingen in examenklassen van het voortgezet onderwijs. Behandeling van de dyslexie is hier niet aan de orde, leerlingen met een dyslexieverklaring krijgen tijdens de lessen en examinering meer tijd voor de toetsen. In het voortgezet onderwijs is er een grote invloed van de ouders om een dergelijke verklaring te krijgen.

Het zal duidelijk zijn dat de handel hier brood in ziet, er wordt veel geld verdiend in de dyslexie-industrie[8]. Het grootste commerciële bureau is RID (oorspronkelijk: Regionaal Instituut Dyslexie). De omzet van dit bureau was in 2013 8,8 miljoen Euro en steeg naar 12,4 miljoen Euro in 2017. Met een uitgekiende strategie mikt deze organisatie op verdere groei met bijvoorbeeld behandellocaties gevestigd in basisscholen.

Het onderwijs signaleert een vermoeden van dyslexie, vervolgens maakt een gespecialiseerd bureau een diagnose, doet de behandeling en evalueert de behandeling. Dat deze drie onderdelen vaak door een en hetzelfde bureau gebeurt schiet natuurlijk niet echt op. Voor jongeren tot en met 12 jaar betaalt de gemeente de dyslexiebehandeling indien er sprake is van Ernstige Enkelvoudige Dyslexie (EED). Kosten: 4500 Euro per kind.

Werkt de behandeling? Er is heel weinig goed opgezet onderzoek naar de resultaten[9]. Het weinige onderzoek dat er is wijst erop dat er wel wat vooruitgang is (lastig om precies vast te stellen vanwege het ontbreken van een controlegroep) maar dat het vereiste leesniveau niet gehaald wordt. 

Niet het kind is ziek maar het onderwijs

Deskundigen kritiseren de methodiek van de diagnose. Aryan van der Leij, emeritus hoogleraar orthopedagogiek, vindt dat diagnose dyslexie veel te snel gesteld wordt, een groot deel van de testen die gebruikt worden bij de diagnose is flauwekul. En Evelyn Kroesbergen, hoogleraar orthopedagogiek constateert dat bij de diagnose Ernstige Enkelvoudige Dyslexie het criterium gebruikt wordt of het kind bij slechtste 10% lezers hoort. Op die manier heb je altijd dyslexie; je hebt natuurlijk altijd een groep 10% zwakste lezers.

Fundamenteler is de kritiek van experts[10] als Anna Bosman, hoogleraar onderwijskunde en Kees Vernooy, emeritus lector taal- en leesonderwijs. Zij zien geen dyslexie maar didactisch verwaarlozing. Volgens Bosman is het bestaan van een leesstoornis nooit aangetoond. Zwakke lezers hebben moeite met het vlot lezen en begrijpen van teksten. De enige remedie is dat leerlingen zo vroeg mogelijk voldoende tijd en goede docenten krijgen om goed te leren lezen. Dan zouden zowat alle leerlingen op een voldoende niveau kunnen lezen.  

De Inspectie kan de oorzaak van de vele dyslexieverklaringen niet precies aanwijzen. Zij kan geen directe relatie vinden met de kwaliteit van het onderwijs. Zij constateert zij dat er een samenhang is tussen het aantal zwakke lezers/spellers en het aantal dyslexieverklaringen. Zij geeft nadrukkelijk aan dat het taalonderwijs op de helft van de scholen niet op orde is en ook dat er bij een goede uitvoering van het taalonderwijs het mogelijk is dat vrijwel elke basisscholier een goede lezer kan worden. Ook de inspectie zegt daarmee met zoveel woorden dat er sprake is van pseudo-dyslexie en dat de oorzaak in het gebrekkige taalonderwijs gevonden moet worden.

Dat komt overeen met de mening van verschillende wetenschappers: elk kind, ook het kind op het speciaal onderwijs, kan leren lezen[11]. Wat daarvoor nodig is? Vroeg beginnen (bij voorkeur bij de voorschoolse educatie), goede instructie en tijd. Leren lezen is een kwestie van oefenen, oefenen, oefenen en vervolgens bijhouden. De diagnose dyslexie werkt daarom precies verkeerd, op grond van de diagnose worden de verwachtingen naar beneden bijgesteld en wordt er als gevolg daarvan minder geoefend. Niet het kind is ziek, het onderwijs deugt niet.