De idioot
In Springfield, Homers hometown, duikt plots een beer op. De inwoners besluiten een berenpatrouille compleet met sirenes en helikopters, te vormen om er zeker van te zijn dat er zich geen enkele beer meer in het stadje durft te vertonen.
Homer: ‘Ahhh… Geen beer te zien. De berenpatrouille doet duidelijk haar werk.’
Lisa: ‘Dat is een denkfout papa.’
Homer: ‘Bedankt, schat.’
Lisa (raapt een steen op): Volgens diezelfde logica kan ik beweren dat deze steen tijgers weghoudt.’
Homer: ‘Oooooh… Hoe werkt het?’
Lisa: ‘Het werkt niet, het is gewoon een stomme steen. Maar ik zie hier geen enkele tijger.’
Homer: ‘Lisa, ik wil jouw steen kopen!’
Onze innerlijke idioot
Leuk is het niet, de wetenschap dat we allemaal drager zijn van het PVV-virus. In de duistere spelonken van onze geest huist er, aldus de Vlaamse psycholoog Ruben Mersch, een idioot die gelooft zonder te denken, die ons overtuigingen influistert zonder dat we ervan bewust zijn en die ons laat geloven in allerlei misperen van Arie, Doutzen en vele andere verkopers van halve waarheden en regelrechte apekool.
We hebben allerlei talenten maar in nadenken zijn we soms niet bijster goed, domheid zit ingebakken in ons brein. We kunnen het wel. Als we de moeite nemen onze hersens aan het werk zetten, kunnen we redeneren, argumenten toetsen, afwegingen maken en verstandige beslissingen nemen. Alleen kost het veel energie.
Het ontwerp van ons brein dateert uit de tijd van jagers en verzamelaars en is daarom voorgeprogrammeerd op snelheid. Een efficiënt brein dat bliksemsnel inschattingen kon maken of er gevaar dreigde, was goud waard voor de baas van het brein. Snelheid was belangrijker dan correctheid, je kunt beter een keer teveel wegrennen dan opgepeuzeld worden door een beer.
Ruben Mersch: Oogklepdenken. Waarom we allemaal idioten zijn.
Voor onze gespleten persoonlijkheid hanteren onderzoekers verschillende namen - onze innerlijke idioot, snel en langzaam denken, de burger die een nudge nodig heeft om een rationele keuze te maken - bedacht, in wezen gaat het om het onderscheid tussen het denken op basis van intuïtie of ratio.
Intuïtie als ons default denksysteem
Beide denksystemen zijn noodzakelijk voor het overleven maar vanwege de evolutionaire herkomst is het denken op basis van intuïtie de standaardmodus. Die staat altijd aan. Als Hamas terreur uitoefent, als Gaza platgebombardeerd wordt, als een ex-TBS’er opnieuw in de fout gaat, als Johan Derksen de ‘humor’ uit de voetbalkantine weer eens uitvent, dan verschaft onze intuïtie ons onmiddellijk zonder nadenken, kant-en-klare oordelen.
Die vaak kant noch wal raken. Als we er even over nadenken. Om informatie tot je te nemen, feiten en redeneringen te beoordelen, is het zaak om bewust de knop om te zetten; dit langzame denken op basis van de ratio kost tijd, moeite en energie.
Echte idioten
En juist die drempel verschaft de populistische politicus zijn machtsbasis, in plaats van dat hij ons aanspoort om na te denken maakt hij, gedreven door zijn rancune- en zuiverheidssyndromen, ongegeneerd gebruik van de intuïtieve voor- en afkeuren onder ‘het’ volk.
Ieder mens moet dealen met zijn eigen innerlijke idioot. Samen dienen we waakzaam te zijn voor politici die willens en wetens macht veroveren op basis van onderbuikgevoelens. Zij zijn de echte idioten.
###
NB. Dit stukje is gebaseerd op gedachten van Ruben Mersch, Daniel Kahneman (Ons feilbare denken) en Richard Thaler & Cass Sunstein (Nudge).