Musturbating kan je gezondheid schaden

Ik zou graag eens een kijkje nemen in het hoofd van die vader die op Facebook met bovenstaande wisecrack zijn zoontje van vijf toespreekt. Meent hij werkelijk wat hij via die tekst tegen zijn zoontje zegt? Vindt hij dat succes mogelijk is als je maar wil? En denkt hij dat je met dat succes gelukkig wordt? Of zit hij gewoon op te scheppen over zijn betrokkenheid met zijn zoontje?

Tandem succes en geluk

De planken in de boekhandels buigen ter hoogte van het thema ‘succes’ door. De populariteit van succes hangt vermoedelijk samen met de koppeling van succes aan geluk. Ondanks voorbeelden van juist het omgekeerde, succesvolle artiesten en andere ondernemers die met al hun populariteit en geld in een geestelijke afgrond tuimelden, behoudt het tandem succes en geluk misschien tegen beter weten in, een ongekende populariteit. Vandaar dat we graag onze prestaties, leukigheden en successen uitventen in onze sociale etalages.

Hoe kun je succes bereiken? Het zou te maken hebben met wilskracht: als je maar hard genoeg wilt en werkt dan bereik je het succes. Vaak worden dergelijke ideeën vooral geventileerd door succesvolle mensen die nu optreden als waarzeggers die gebeurtenissen uit het verleden voorspellen. Na het afsluiten van zijn voetballoopbaan 'schreef' Dirk Kuyt [1] een boek over zijn successen. Voor hem is het klip en klaar: ‘Zolang je maar in jezelf gelooft, komt het uiteindelijk naar je toe’, ‘winnen is geen geluk, als je er maar alles voor doet’. 

Vooral de niet bijgeleverde bijsluiter is interessant: wanneer succes uitblijft waren de wil en het doorzettingsvermogen blijkbaar onvoldoende.

Rol van toeval

Succesvolle mensen veronachtzamen de rol van het toeval. Onderzoekers hebben een wedstrijd voor klassieke musici over een reeks van veertig jaar onderzocht. Zij stelden vast dat een musicus die op de eerste finaledag (de volgorde wordt door loting bepaald) speelt nooit de wedstrijd wint. En waarom? Omdat de jury als het ware nog even moet warmlopen om het niveau op een goede manier in te schatten [2].

Zeker bij beroepen waarbij prestaties niet objectief meetbaar zijn en je te maken hebt met juryoordelen sluipen er andere factoren in [3]. Neem het onderzoek bij een grote wijncompetitie. De onderzoekers besloten om enkele wijnen meerdere malen aan te bieden aan de jury. Het resultaat? Een en dezelfde wijn kreeg op de verschillende momenten geheel andere scores [4].

Maar ook wanneer prestaties objectief meetbaar zijn speelt toeval een rol [5]. Laten we het werk van Einstein nemen. Afgezien van het toeval dat hij verschillende capaciteiten geërfd heeft, wat was er gebeurd wanneer hij opgegroeid was onder de Nukak-indianen in het Amazonegebied? Wat zou het succes van Mozart zijn geweest wanneer de trommel het enige muziekinstrument was geweest? 

‘Dit was echt niks, sukkel’

Succes is niet voor iedereen weggelegd. En iedereen voelt op zijn klompen aan waarom dat zo is. Zodra je je krachten met anderen gaat meten op het voetbalveld wordt het snel zonneklaar: een enkeling is akelig slecht met voetballen, de meesten zijn middelmatig en een paar kinderen zijn beregoed. Een verdeling die je in elke groep altijd en overal aan zult treffen.

De mislukking, het besef dat je niet bij de uitblinkers behoort, zit er daarom vooraf ingebakken. Dat is helemaal niet erg, de meesten van ons snappen dat heel goed en accepteren dat. Sterker nog, we hebben tegenslag nodig, om de nodige weerbaarheid te kweken is het goed om te leren hoe je met tegenslag om kunt gaan. En dat je de talenten die je hebt zo goed mogelijk aanwendt en zoveel mogelijk probeert om nuttig werk te doen en aardige en interessante mensen te ontmoeten.

Ook het hebben van een groot talent is niet altijd een zegen. In de documentaire Turn! [6] worden enkele jongens van een jaar of negen gevolgd bij hun turntraining. Ze hebben een bijzonder groot talent en zijn (inclusief hun ouders) bereid om dat talent helemaal uit te nutten. Ze trainen veel, vijftien uur per week met strenge trainers (‘Dit was echt niks, sukkel’). Het resultaat: kinderen die regelmatig huilen tijdens de training, altijd moe zijn, niet naar verjaardagspartijtjes kunnen/mogen. Wanneer een jongen geblesseerd raakt en niet meer kan trainen zie je hem vrolijk door de natuur struinen. Zijn moeder verzucht ‘of de verliezer stiekem niet ook de winnaar is’.  

De nadruk op presteren kan ziekelijk zijn

Het vervelende is dat zelfhulpboeken, selectiewedstrijden in Tv-programma’s en coaches (en soms vaders en moeders) blijven tetteren dat je je dromen moet najagen en dat je, als je wilskrachtig bent en er alles voor over hebt dat je dan ook succes zult boeken.  De journalist schrijft over de succesvolle voetballer een achtergrondartikel hoe het voetballertje al op zesjarige leeftijd uitblonk. Wat niet in de krant komt zijn al die voetballertjes die het, ondanks talent, doorzettingsvermogen en inzet, niet gehaald hebben. De enkeling die succes heeft (door een toevallige samenloop van omstandigheden op het juiste moment gepiekt), denkt dit te danken te hebben aan zijn eigen inspanningen en dit ook als geloof gaat verspreiden. En dit populaire geloof vindt heel gemakkelijk klantjes. Ook de kandidaten bij Boer zoekt Vrouw geloven in de mythe van het doorzettingsvermogen. Ze zijn deze keer dan wel afgevallen, maar ze gaan ervoor en de volgende keer… De kijker weet de uitkomst , de meesten zullen het niet halen en vallen af. Het leedvermaak is onderdeel van het kijkplezier.

Het idee dat we onszelf kunnen plooien en kneden tot de ‘beste versie van onszelf’ blijft populair als nooit tevoren. Wanneer je dat in de lokale sportschool op de muur ziet gekalkt oogt het onschuldig. Maar de gedachte erachter is dat je moet presteren, dat je voortdurend aan jezelf moet werken, het is de ideologie van de maakbaarheidscultuur.  Je zelfbeeld wordt afhankelijk van je prestaties: het zijn dus anderen die jouw marktwaarde bepalen. Zij bepalen daarmee niet alleen je economische waarde maar ook de psychologische waarde voor jezelf [7].

Daarmee verliest het hele idee van presteren zijn onschuld, het kan leiden tot een immer zeurende onrust: is wat ik doe wel goed genoeg? Het kan zelfs leiden tot een hardnekkige blessure, het gevoel van schuld en schaamte wanneer je je realiseert dat je tekortschiet ten opzichte van het geschetste ideaal.  

Musturbating

De ideologie dat je goed moet presteren, dat iedereen mij goed moet behandelen, dat mijn leven goed moet zijn is uitputtend. Altijd hoge cijfers moeten halen, geforceerd de ideale schoonzoon uithangen, het jagen op een succesvolle loopbaan: wie denkt dat het gezond is mag het zeggen. De psycholoog Ellis bedacht het begrip ‘musturbating’, zijn oordeel is dat de opgelegde dwang om te moeten presteren tot psychische schade kan leiden [8].

Het maakbaarheidsideaal, de obsessie met persoonlijk groei, het zijn concepten die niet stroken met de aard van de mens. De tweet ´je was een idioot, je bent een idioot en je blijft een idioot' [9] drukt de essentie uit dat we menselijke wezens zijn en dus met al onze driften, onzekerheden en tekortkomingen, niet te optimaliseren zijn. Het is helemaal niet erg een sukkel te zijn, we zijn in wezen allemaal sukkels die hun best doen om er iets van te maken [10].

Je ziet waar we als mens mee worstelen wanneer we de wereld van Facebook even wegdenken. De zoektermen die mensen online, alleen en anoniem invullen (en vrijwel nooit in gezelschap bespreken) gaan over vermoeidheid, tekens van depressie, symptomen van kanker, kleur van ontlasting, seksuele fantasieën, geldschulden et cetera [11].

Leren omgaan met tegenslag

Misschien kun je je zoontje van vijf beter voorhouden dat doorzetten de moeite waard is maar niet ten koste van alles. Dat het leren omgaan met tegenslag belangrijker is dan het najagen van irreële dromen. En vooral dat je je gevoel van eigenwaarde niet afhankelijk maakt van prestaties die anderen zo belangrijk vinden.

Soms moet je je vader gewoon laten praten.