Wees zuiver of zwijg?

De haatgevoelens in het nationaalamerikanisme doen onmiskenbaar denken aan het nationaalsocialisme. Aanleiding genoeg om nog eens op te zoeken wat Menno ter Braak ooit (1937) heeft gezegd over de rancuneleer van het nationaalsocialisme.

Rancune is in Ter Braaks betoog geen vreemde kracht van buiten maar juist een product van het democratisch uitgangspunt. Juist de democratie benadrukt de gelijkheid tussen mensen, een pretentie die echter sneeft vanwege de ongelijkheid - sociaal, biologisch en psychologisch - in de praktijk. De kloof tussen ‘het recht op alles’ en ‘het bezit van weinig’ veroorzaakt teleurstelling en boosheid, de onontkoombare frustratie is een ideale voedingsbodem voor rancune. De gelijkheid als ideaal promoveert zo de rancune tot een macht van de eerste orde.

De democratie wordt bedreigd wanneer de haat en afgunst geëxploiteerd worden door de handelaren in rancune, voor wie het beroep op grieven en aan de kaak stellen van misstanden slechts een springplank vormen voor de absolute macht. En die vervolgens vast van plan zijn de instituties die de democratie stutten, te ondermijnen. Wat te doen als een autocraat de rechterlijke macht en de vrije pers frontaal aanvalt en wanneer belangrijke (sociale) media onder controle komen van zijn hielenlikkers?

Toen moest ik denken aan het stuk over de Amerikaanse Teslarijder die de kriebels krijgt van de politieke capriolen van Musk en een bumpersticker op zijn karretje plakt (‘I bought this before Elon went crazy’).

Bas van Putten beschrijft in de NRC zijn ergernis over deze goedkope en tot niets verplichtende handeling, enkel en alleen om maar aan te tonen dat je heus wel tot de goeden behoort. Het is zegt hij, een teken van zelfvoldaan exhibitionisme, het is vooral show om je eigen voortreffelijkheid uit te stralen. Punt voor Van Putten.

Toen hij echter tot de conclusie kwam om maar niet teveel aandacht te geven aan de strapatsen van Musk en om niet de morele keuze te maken om bijvoorbeeld geen Tesla (meer) te kopen, raakte hij verstrikt in niet kloppende redeneringen.

Zo refereert hij aan de komeetachtige opkomst van de Volkswagen Kever in de naoorlogse jaren. Het idee van die auto ontsproot uit fascistisch gedachtengoed maar dat stond een enorme populariteit niet in de weg. Blijkbaar hadden veel mensen er geen enkele moeite mee om rond te tuffen in een erfstuk van de Nazi’s.

Het idee van een simpele en dus goedkope volkswagen kwam inderdaad uit Hitlers koker. De serieproductie kwam echter pas na de oorlog op gang op initiatief en onder toezicht van het toenmalige Britse gezag met als doel om zo snel mogelijk geld te verdienen zodat Duitsland kon voldoen aan de herstelbetalingen. Het kopen van een VW was destijds geen bijdrage aan Hitler maar juist aan het opruimen van de puinhopen van het Derde Rijk.

Musk is een groot innovator, hij heeft met veel brille, doorzettingsvermogen en geld een succes gemaakt van het moderne concept van de elektrische auto. Hij heeft daarvoor alle credits (‘Dank-u-wel’) gekregen: was hij niet topondernemer, wereldverbeteraar en visionair in één?

Natuurlijk, aldus Van Putten, heeft hij inmiddels overtuigend aangetoond geen fijne jongen te zijn. Maar ja, vervolgt hij, neem nou de componist Wagner, antisemiet in hart en nieren maar hij blijft een groot componist. Die vergelijking gaat echter mank, Wagner is dood en zijn antisemitisme is vooral een reminder om ons in te zetten om dit gedachtengoed te bestrijden.  

Van Puttens favoriete argument is echter dat moraal een hoge mate van consequent-zijn vereist. En daar gaat het natuurlijk mis. Het is een verwarrende wereld, schone handen bestaan – ook in de auto-industrie - niet, mensen doen water bij de wijn, zijn hypocriet en blijven kopen van sjoemelende en anderszins niet-deugende fabrikanten.

De moraalridder in het openbaar uithangen is in de visie van Van Putten de ontkenning van het menselijk tekort, die ridder pretendeert de smalle weg te kiezen maar is zelf hopeloos inconsequent.

Je zou eerst je principes moeten verdienen door als een heus Gutmensch te acteren: geen enkele karbonade of balletje gehakt, nooit vliegen, geen T-shirts of avocado’s (water!), op de werkvloer altijd je mond opentrekken tegen bullygedrag et cetera; pas als dat allemaal afgevinkt is mag je een anti-Muskbumpersticker plakken. Van Putten: ‘Wees zuiver of zwijg’.